Pustynia Błędowska

Pustynia leży na pograniczu Wyżyny Śląskiej i Krakowsko-Częstochowskiej. Teren ten o powierzchni około 30 km² (z czego aktualnie około 7 km² to obszar otwartych piasków) składa się z dwóch części przedzielonych doliną Białej Przemszy. Do powstania Pustyni przyczyniły się zarówno siły natury jak i działalność człowieka. W plejstocenie (2,5 mln – 11 tys. lat temu), podczas epoki lodowcowej, istniejące na tym terenie doliny wypełniane były stopniowo przez osady fluwioglacjalne (lodowcowe), głównie piaszczysto-żwirowe. Utworzyła się w ten sposób płaska, piaszczysta powierzchnia, na której w holocenie (około 10 tys. lat temu) zaczęła pojawiać się roślinność, początkowo typowo napiaskowa, a w późniejszym czasie o charakterze leśnym. Począwszy od średniowiecza, w związku z dużym zapotrzebowaniem na drewno w pobliskich, olkuskich kopalniach i hutach, istniejący tu las był intensywnie wycinany. Tak po raz drugi narodziła się Pustynia i zaczęły postępować procesy eoliczne (przewiewanie piasku). Po II wojnie światowej teren znów porósł lasem, co częściowo było wynikiem celowego zalesiania. Niedawno uznano to za błąd i ponownie odlesiono część Pustyni po obu stronach rzeki Białej Przemszy.

Na Pustyni, dzięki licznym procesom eolicznym, tworzy się wiele form deflacyjno-akumulacyjnych, między innymi: wydmy podłużne, poprzeczne, zmarszczki piaszczyste (ripplemarki) oraz pola deflacyjne. Ich układ, wygląd i położenie w związku z działalnością wiatru są zmienne, dzięki czemu Pustynia stanowi nie lada atrakcję geologiczną.

Ciekawostką jest, że teren Pustyni przez wiele lat był obiektem ćwiczeń wojska. Z pewnością ćwiczyły tu Legiony Polskie podczas I wojny światowej, a w czasie II wojny światowej niemieckie oddziały lotnicze. Do dnia dzisiejszego w jej północnej części znajduje się poligon wojskowy.

Najlepszymi punktami z widokiem na Pustynię są: wzgórze Czubatka w Kluczach oraz wzgórze Dąbrówka w Chechle.

Pomorzańskie Skałki

Pomorzańskie Skałki to grupa skałek położonych na częściowo zalesionym wzgórzu, na północ od Olkusza. Formy te zbudowane są z biało-szarych wapieni górnojurajskich.  Charakteryzują się też dużą odpornością na erozję, dzięki czemu w wielu miejscach zachowały się jako izolowane formy ostańcowe. Różnorodne są ich kształty – ambony skalne, baszty, grodziska, bramy. Prawdopodobnie właśnie od wyglądu wzięły się ich ciekawe nazwy: Brama, Baszta, Foka czy Rozłupana. Wszystkie istniejące tu skałki objęte są ochroną prawną w postaci pomników przyrody nieożywionej.

Pustynia Błędowska

Pustynia Błędowska to nie tylko ciekawy i warty uwagi obiekt geologiczny, ale również miejsce, o którym nie można nie wspomnieć pisząc o najcenniejszych obiektach przyrodniczych Parku. Panują tu specyficzne warunki klimatyczne i siedliskowe, czego konsekwencją jest charakterystyczny skład gatunkowy flory i fauny.

Na piaszczystych, ciepłych i suchych siedliskach Pustyni dominuje oczywiście roślinność trawiasta, posiadająca dobrze rozwinięty system korzeniowy. Wśród niej występuje m.in. kostrzewa piaskowa i owcza, wydmuchrzyca piaskowa, szczotlicha siwa czy strzęplica sina. Są też rośliny kwiatowe, takie jak choćby jastrzębiec kosmaczek, pięciornik wiosenny, goździk kropkowany czy wdzięczna macierzanka piaskowa o różowych kwiatach. Gdzieniegdzie obserwuje się kępy roślinności drzewiasto–krzewiastej, utworzone przez wierzbę piaskową i ostrolistną, sosnę zwyczajną i brzozę brodawkowatą. Łącznie na Pustyni, stwierdzono około 100 gatunków roślin naczyniowych, co przy stosunkowo niewielkiej powierzchni i wyjątkowo trudnych warunkach siedliskowych, nie jest wcale liczbą małą. Warto zauważyć, że wśród nich występują gatunki chronione i rzadkie, do których należą np. dziewięćsił bezłodygowy, pomocnik baldaszkowy, kruszczyk szerokolistny czy rdzawoczerwony.

Świat zwierząt Pustyni Błędowskiej zdominowały owady. Typowymi przedstawicielami tej grupy są trzyszcze, mrówkolwy i błonkówki. Wśród nich stwierdzono także kilkanaście gatunków rzadkich w skali kraju. Na szczególną uwagę zasługuje obecność jedynego w Polsce stanowiska błonkówki z rodziny grzebaczowatych – Herpactes exiguus. Wiosną na barwnych kwiatach roślin obserwować można również motyle. Najczęstszymi przedstawicielami są tu różne kraśniki i modraszki.

Z kręgowców na piaskach Pustyni spotkać można między innymi jaszczurkę zwinkę, najbardziej w swojej rodzinie sucholubną ropuchę paskówkę oraz ptaki – skowronka borowego (zwanego lerką) i świergotka polnego. Jeszcze jakiś czas temu, osobliwością Pustyni Błędowskiej był rzadki w Polsce kulon, obecnie już nieobserwowany. W przepływającej przez pustynię Białej Przemszy uwagę zwracają: kiełż zdrojowy (stanowiący wskaźnik czystości wód), minóg strumieniowy oraz strzebla potokowa. W dolinie rzeki zaobserwować można liczne ślady żerowania bobrów,  a czasem nawet usłyszeć charakterystyczny głos żurawia czy natknąć się na łosia.

Stawy w okolicach Klucz

Średniej wielkości stawy położone na obrzeżach miejscowości Klucze, w sąsiedztwie rzeki Biała Przemsza i drogi wojewódzkiej nr 791. Otoczone obszarami leśnymi i zielonymi nieużytkami, stanowią dobre warunki do kształtowania się i rozwoju naturalnych ekosystemów wodno-błotnych. Z przyrodniczego punktu widzenia jednym z najistotniejszych jest fakt, iż są one miejscem występowania dość licznych populacji płazów. Spośród 18 gatunków występujących w Polsce, tu spotkać można kilkanaście, między innymi żabę trawną, żaby zielone, ropuchy: szarą, zieloną i paskówkę, kumaki, rzekotkę drzewną, a z płazów ogoniastych: traszki.

Nad stawami można nie tylko obserwować przyrodę, ale także powędkować i wypocząć na łonie natury.

Pazurek

Obszar leśny objęty ochroną prawną w formie rezerwatu przyrody o dużych walorach i szczególnej wartości przyrodniczej. Tworzą go płaty różnego typu zbiorowisk leśnych z charakterystycznymi dla nich gatunkami runa. Występuje tu żyzna buczyna sudecka utworzona przez wysokopienny drzewostan bukowy z domieszką jodły, świerka i jaworu oraz między innymi żywcem dziewięciolistnym, marzanką wonną i szczyrem trwałym w runie.

Na południowych stokach wzniesień występują płaty ciepłolubnej buczyny storczykowej. Znamienny udział w jej składzie gatunkowym mają rośliny światło- i ciepłolubne. Charakterystyczne jest dla niej również występowanie w runie różnych gatunków storczyków, m.in. kruszczyka szerokolistnego, buławnika czerwonego, buławnika wielkokwiatowego i mieczolistnego oraz gnieźnika leśnego.

Najniższe części stoków, o różnym naświetleniu oraz obniżenia terenu z ubogimi, płowymi glebami, porasta kwaśna buczyna niżowa. Zbiorowisko to charakteryzuje słabo wykształcone, ubogie runo, w którym obserwuje się najczęściej borówkę czarną, konwalijkę dwulistną, względnie marzankę wonną czy szczawik zajęczy. W kilku miejscach, na bardzo niewielkiej powierzchni silnie ocienionych stoków północnych znajdują się nieduże płaty jaworzyny górskiej. Charakterystyczną dla niej cechą jest występowanie w runie paproci – języcznika zwyczajnego.

Towarzyszy mu przeważnie paprotka zwyczajna, paprotnik kolczysty, miesięcznica trwała i śledziennica skrętolistna.

Oprócz wspomnianego języcznika zwyczajnego, warte uwagi są liczne stanowiska innych interesujących i chronionych lub częściowo chronionych gatunków roślin. Spośród nich wymienić należy czosnek niedźwiedzi, paprotnik kolczysty, żłobik koralowy. Znajdują się tu też pojedyncze wapienne ostańce. Na ich ścianach, w wielu miejscach wykształciły się ciepłolubne murawy naskalne, a w bardziej zacienionych szczelinach skalnych znajdziemy paprocie: zanokcicę skalną i murową. Świat zwierząt reprezentowany jest głównie przez typowe gatunki leśne.

Zamek w Bydlinie

Ruiny niewielkiego, średniowiecznego zamku znajdujące się na wzgórzu, na północ od miejscowości Bydlin. Został on wybudowany najprawdopodobniej pod koniec XIV wieku przez rycerza Niemierza, herbu Strzała. Na przełomie XVI i XVII wieku ówczesny właściciel Mikołaj Firlej, przebudował zamek na kościół pw. św. Krzyża. W 1655 roku, podczas najazdu szwedzkiego, budowla została zniszczona. W kolejnych latach częściowo odbudowana, lecz po całkowitym opuszczeniu w XVIII wieku, popadła w ruinę. Zamek ten składał się z prostokątnego budynku o dwóch lub trzech kondygnacjach, bardziej przypominającego wieżę obronną. Całość otaczała niewielka fosa oraz obwałowania kamienno-ziemne. Na terenach wokół zamku w dniach 17-18 listopada 1914 roku została rozegrana bitwa, znana jako Bitwa pod Krzywopłotami. Naprzeciwko siebie stanęły tu wojska austro-węgierskie, wspomagane dwoma batalionami Legionów Polskich oraz wojska rosyjskie. Po ciężkich starciach udało się powstrzymać rosyjskie natarcie. Polegli w walce zostali pochowani na pobliskim cmentarzu. Do dnia dzisiejszego, w lesie pod zamkiem widoczne są okopy, w których stacjonowali Legioniści.

Zamek w Rabsztynie

Zamek posadowiony na wysokiej, wapiennej skale, stanowił wyśmienite miejsce obronne. Został wybudowany najprawdopodobniej w XIV wieku, za panowania króla Kazimierza Wielkiego. Często zmieniał właścicieli, którymi byli między innymi Tęczyńscy oraz Bonerowie. W pierwszej połowie XVII wieku, u stóp istniejącego zamku górnego, został wzniesiony zamek dolny, o charakterze renesansowego pałacu obronnego. Całość została zniszczona podczas najazdu szwedzkiego w 1657 roku i od tego czasu budowla popadała w coraz większa ruinę. W ostatnim czasie, przy okazji prac archeologicznych udało się odrestaurować część obiektu. Z zamkiem w Rabsztynie wiąże się wiele legend dotyczących ukrytych skarbów oraz podziemnych sal i tuneli. Corocznie na jego terenie odbywa się turniej rycerski.

Kościół w Rodakach

Ten położony w otulinie Parku obiekt jest jednym z najcenniejszych zabytków tego terenu. Niewielki, jednonawowy, drewniany kościółek pw. św. Marka został wzniesiony prawdopodobnie około 1601 roku i do dziś przetrwał bez większych zmian. Przy jego budowie nie używano gwoździ. Dach świątyni pokryty jest gontem, a na jego szczycie usytuowana jest barokowa wieżyczka. We wnętrzu znajdują się manierystyczne ołtarze z przełomu XVII i XVIII wieku, natomiast w głównym, późnobarokowym ołtarzu widnieje obraz św. Marka. Kiedyś stał w nim także posąg św. Mikołaja z początku XV wieku, obecnie znajdujący się w nowym kościele w Rodakach. Jest tu też drewniane, barokowe epitafium Krzysztofa Zawalskiego, zmarłego w 1673 roku. Zabytkową świątynię otacza kamienny mur. W 2001 roku kościółek został włączony do Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce.