OBIEKTY GEOLOGICZNE
Dolina Dłubni słynie z dużej liczby bardzo ciekawych źródeł. Ich nagromadzenie związane jest z budową geologiczną tego obszaru, a w szczególności z rodzajem skał, ich wodonośnością oraz systemem spękań i uskoków. Badania źródeł oraz próby ich zachowania w jak najbardziej naturalnym stanie prowadzone są już od lat 70-tych XX wieku. Część z nich objęto ochroną prawną w postaci pomników przyrody nieożywionej. Do najpiękniejszych i najcenniejszych, które zdecydowanie warto odwiedzić należą:
Źródło „Jordan” w Ściborzycach – źródło o pięknej błękitno-turkusowej barwie wody, znajdujące się w strefie uskokowej. Warstwą wodonośną są margle, opoki i wapienie kredowe, natomiast jego wydajność jest zmienna i waha się między 19 a 106 l/s. W dnie misy źródliskowej widoczny jest pulsacyjny wypływ wody.
Źródło „Strusi” w Imbramowicach – źródło w strefie uskokowej, gdzie warstwą wodonośną są margle i wapienie kredowe. Jego wydajność wynosi około 36 l/s. Nazwa pochodzi od fermy Strusi, która funkcjonowała nieopodal źródła.
Źródło w Maszkowie – źródło „Mirosława” położone jest po prawej stronie Dłubni. Jego wydajność wynosi około 50 l/s. Warstwę wodonośną stanowią górnojurajskie wapienie skaliste. Obserwowane jest tu zjawisko wytrącania się z wody osadu wapnistego – tak zwanej martwicy wapiennej.
Źródło w Jangrocie – malowniczo położone wśród pól uprawnych, w pobliżu niewielkiego lasku brzozowego. Zachowało swój naturalny charakter. Uważane jest za faktyczne źródło rzeki Dłubni. Warstwami wodonośnymi są w jego przypadku osady górnojurajskie, a wydajność wynosi około 2 l/s.
Źródło „Hydrografów” w Imbramowicach – jedno z najpiękniejszych źródeł w Parku o bardzo dużej wydajności wynoszącej około 55-135 l/s, związane ze strefą uskokową. W piaszczystym dnie misy źródliskowej dobrze widoczny jest pulsacyjny wypływ wody.
Źródła w Iwanowicach – jedno z występujących tu źródeł, położone w zaroślach łęgowych nad Dłubnią. Na odcinku około 35 m woda wypływa spod zbocza w miejscu występowania margli kredowych i znajdującej się w nich strefy uskokowej. Jego wydajność wynosi od około 70 l/s do około 80 l/s. Drugie źródło – „Rocha”, znajduje się tuż przy Dłubni, poniżej niewielkiej kapliczki św. Rocha. Wodzie z niego wypływającej lokalni mieszkańcy przypisywali lecznicze właściwości.
OBIEKTY KULTUROWE
Zespół Klasztoru Norbertanek w Imbramowicach
Obecne obiekty klasztorne powstały w latach 1711-21, po dużym pożarze, który zniszczył poprzednie zabudowania. Historia klasztoru sięga roku 1223, kiedy to został on ufundowany przez biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża. Na zespół klasztorny składa się późnobarokowy kościół św. Piotra i Pawła, zabudowania klasztorne oraz park. W kościele znajduje się siedem drewnianych, barokowych ołtarzy. Jest tu też obraz nieznanego autora – Pan Jezus Cierpiący, który jest przedmiotem kultu wiernych. W 1975 roku odkryto w klasztorze dużej wartości olejny obraz „Madonna w girlandzie” z początku XVII wieku, namalowany przez artystę flamandzkiego Jana Brueghela Starszego.
Kościół w Wysocicach
Kościół pw. św. Mikołaja jest jednym z najcenniejszych zabytków w Parku, a jednocześnie w całej Polsce. Stanowi przykład bardzo dobrze zachowanego, wiejskiego kościoła romańskiego typu obronnego. Powstał na przełomie XII i XIII wieku, kiedy to Wysocicie stanowiły jedną z rodowych siedzib rodziny Odrowążów. Jest to obiekt zbudowany z wapienia, jednonawowy, z półkolistą apsydą oraz wieżą niedostępną z zewnątrz. Ta ostatnia to pięciokondygnacyjna budowla ze skarbcem w przyziemiu i charakterystycznymi dla sztuki romańskiej oknami – biforiami. Znajdują się na niej dwa dzwony, w tym jeden z 1530 roku. Portal wejściowy do kościoła od strony południowej udekorowany jest tympanonem z początku XIII wieku. Zdobią go płaskorzeźby Tronującego Chrystusa, Bożego Narodzenia i dwóch adorujących postaci. We wnętrzu kościoła znajduje się między innymi romański, kamienny posąg Madonny Tronującej z Dzieciątkiem z początku XIII wieku. W stiukowym ołtarzu głównym widnieje obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z XVII wieku. W absydzie, pod jedenastoma warstwami pobiały odkryto w 1956 roku liczne, niewyraźne, różnowiekowe polichromie (m.in. romańską i gotycką).
Kościół w Raciborowicach
Jest to gotycki, murowany kościół pw. św. Małgorzaty, budowany w dwóch etapach: ok. 1460 roku (prezbiterium oraz zakrystia) i w latach 1471-76. Powstał dzięki fundacji kanonika krakowskiego Jana Długosza, na co dowodem jest tablica umieszczona nad wejściem z płaskorzeźbą św. Małgorzaty, herbem rodziny Długoszów – Wieniawą oraz inskrypcją z datą 1476. W barokowym ołtarzu głównym znajduje się gotycki krucyfiks, którego powstanie datuje się na 1440 rok, a został on tu przeniesiony z Domu Mansjonarzy (Domu Katedralnego) na Wawelu. Na kilku ołtarzach bocznych możemy podziwiać rzeźby i obrazy datowane na XVI, XVII i XVIII wiek. Przy kościele znajduje się gotycka dzwonnica. Jej murowana część powstała pod koniec XV wieku, natomiast drewniana w XIX wieku.
Kościół w Iwanowicach
Drewniany kościół pw. św. Trójcy zbudowany w 1745 roku, na miejscu wcześniejszej, gotyckiej budowli, prawdopodobnie z 1408 roku. Obecna świątynia ufundowana została przez dziedzica Iwanowic Augusta Aleksandra Czartoryskiego. Charakterystycznym elementem kościoła są dwie drewniane, frontowe wieże. Wyposażenie w dużej mierze stanowią dzieła pochodzące z poprzedniego kościoła. Są to między innymi manierystyczne ołtarze z obrazami z XVII wieku, późnogotycki krucyfiks w ołtarzu głównym oraz rzeźby (Matka Boska z Dzieciątkiem, Chrystus Zmartwychwstały, św. Krzysztof) z przełomu XV i XVI wieku.
Kościół w Sieciechowicach
Stary, gotycki kościół pw. św. Andrzeja powstały na początku XIV wieku. Został ufundowany zapewne przez Petrycego Brandysza, kawalera maltańskiego. Był wielokrotnie przebudowywany przez co zatarła się jego pierwotna, gotycka forma. Jest to budowla jednonawowa, z prezbiterium na rzucie prostokąta. W prezbiterium zachowało się sklepienie krzyżowo-żebrowe. We wnętrzu znajduje się wyposażenie rokokowe, pochodzące z XVIII wieku. W głównym ołtarzu widnieje cenny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVII wieku. Natomiast nad wejściem znajduje się późnobarokowy chór muzyczny z roku 1739. Przed wejściem do kościoła stoi dzwonnica, stanowiąca jednocześnie bramę, połączona z ogrodzeniem. Jest to konstrukcja drewniana, powstała w XVII w.
Zespół dworski w Gołyszynie
Drewniano-murowany dwór wzniesiony w pierwszej połowie XIX wieku. Był rozbudowany na przełomie XIX i XX wieku oraz gruntownie restaurowany w latach 1979-1983. W swojej formie architektonicznej stanowi przykład skromnej i zarazem tradycyjnej rezydencji ziemiańskiej o tynkowanych i bielonych elewacjach oraz klasycystycznej proporcji bryły. Dwór otacza przekształcany kilkakrotnie park. Obecną kompozycję zawdzięcza sztuce ogrodowej XIX w. oraz zaangażowaniu aktualnego właściciela. Obok dworu znajduje się murowany spichlerz z drugiej ćwierci XIX wieku oraz stajnia z około 1900 roku.
Zespół dworski w Glanowie
Powstały pod koniec XVIII wieku. W jego skład wchodzi klasycystyczny dwór, stodoły i park. Parterowy, murowany dwór z gankiem wspartym na kolumnach pochodzi z 1786 roku. Posiada łamany dach kryty gontem. Był kilkukrotnie przebudowywany i konserwowany, między innymi po pożarze w 1863 roku, w 1923 roku oraz w latach 1974-75. W zachodnim skrzydle dworu, staraniem rodziny Novaków, zorganizowana została prywatna izba regionalna z pamiątkami z okresu powstania styczniowego. W głębi parku stoją duże stodoły z XVIII wieku, odbudowane w pierwotnym kształcie po pożarze w 1863 roku. Pomiędzy nimi znajduje się plac zwany gumnem. Wokół rozciąga się zabytkowy park o powierzchni 0,5 hektara. Drewniane obiekty w Glanowie znajdują się na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce.
Pałac w Minodze
Jest to cały zespół dworsko-pałacowo-folwarczny, w którego skład wchodzą: pałac, brama wjazdowa, spichlerz, dawny czworak oraz sześciohektarowy park krajobrazowy. Pierwszy dwór został wzniesiony około 1653 roku, jednak prawdopodobnie zabudowania dworskie istniały tu już od XIII wieku. Wokół dworu założono ogród w stylu włoskim oraz urządzono zwierzyniec. Właścicielami tych terenów były chronologicznie rodziny: Szembeków, Ogińskich, Puszetów oraz Wężyków. Ci ostatni wybudowali w 1859 roku, w miejscu istniejącego wcześniej dworu pałac, zachowany do dziś. Projektantem był krakowski architekt Filip Pokutyński. Ma on cechy pałacu neorenesansowego w typie ,,willi włoskiej”. Po drugiej wojnie światowej cześć zabudowań dworsko-folwarcznych zostało zniszczonych, zlikwidowano istniejące tu stawy rybne i wycięto cześć parkowych drzew. W 2001 r. dwór i park kupili od Skarbu Państwa spadkobiercy byłych właścicieli i rozpoczęli mozolną odbudowę. Dziś pałac jest już odrestaurowany i pełni funkcję reprezentacyjno-balową. W parku, wokół pałacu, znajdują się pozostałości dawnego, murowanego dworu, zabudowania folwarczne oraz liczne drzewa, w tym lipa drobnolistna – pomnik przyrody. Wszystko otoczone jest murami, w których zlokalizowane się zabytkowe bramy. W pobliżu zespołu dworskiego znajdują się aleje: jesionowa i kasztanowcowa, obie objęte ochroną prawną w postaci pomników przyrody.
Zespół dworski w Michałowicach
Dwór zbudowany został w latach 1892-1897 według projektu wybitnego architekta Teodora Talowskiego, w stylu malowniczego historyzmu. Pierwszymi jego właścicielami byli Tadeusz i Maria Dąbrowscy. Koło dworu stał kiedyś drewniany dworek, którego właścicielem był Hugo Kołłątaj (współautor Konstytucji 3 Maja, rektor i reformator Akademii Krakowskiej, podkanclerzy koronny). Jednak po wybudowaniu obecnego obiektu został on rozebrany. Obecny dwór był świadkiem wielu ważnych wydarzeń historycznych.
Maszerowała tędy Pierwsza Kompania Kadrowa Józefa Piłsudskiego, natomiast w czasie I wojny światowej budynek służył jako lazaret dla wojska. W latach 60-tych i 70-tych XX wieku popadł w ruinę, lecz został odbudowany przez obecnych właścicieli w latach 1985-1991.
Zespół dworski w Młodziejowicach
Murowany dwór został zbudowany w drugiej połowy XVI wieku. Powstał na rzucie wydłużonego prostokąta. Obecnie znajduje się on w bardzo złym stanie i grozi zawaleniem. W salach parteru zachowało się sklepienie kolebkowe z lunetami, a także kamienny, późnorenesansowy portal. W podziemiach dworu istnieją imponujące piwnice o sklepieniu kolebkowym.
Pozostałości dworu otoczone są parkiem dworskim – obecnie bardzo zaniedbanym. Rosną w nim takie gatunki drzew jak: lipy, dęby, wiązy, graby, jesiony, robinie i kasztanowce (lipa drobnolistna i dąb szypułkowy to okazy pomnikowe). W skład kompleksu dworskiego wchodził również drewniany młyn wodny, a obecny, z początku XX wieku, ciągle spełnia swoje pierwotne funkcje.
Dwór w Książniczkach
Został on wzniesiony w roku 1896 jako budynek murowany na rzucie w kształcie litery “L”. Składa się z dwukondygnacyjnego korpusu głównego i jednokondygnacyjnych skrzydeł bocznych. Dwór kryty jest dachem dwuspadowym. Wnętrza posiadają stropy belkowe. W zespole zachował się budynek rządcówki, a także spichlerz, oba z końca XIX wieku. Całość otoczona jest parkiem o charakterze krajobrazowym, naturalistycznym, założonym na przełomie XIX i XX wieku. Posiada on kształt zbliżony do owalu i obejmuje grzbiet niewielkiego wzniesienia. Drzewostan składa się tu ze świerków, klonów, lip, grabów, wiązów, pojawiają się dęby, jawory, modrzewie i brzozy. Niektóre okazy liczą ponad 100 lat.
Dwór w Ściborzycach
Został wybudowany przez Pawła Popiela według projektu krakowskiego architekta Teodora Talowskiego. Budynek powstał prawdopodobnie w miejscu poprzedniego, drewnianego dworu, a jego budowę zakończono w 1888 roku. Położony jest u stóp rozległego wzgórza i otoczony parkiem. Po zachodniej stronie znajdowały się zabudowania gospodarcze, a od północy stawy, obecnie tylko częściowo zachowane. Do 1939 roku dwór i majątek należał do rodziny Popielów. Po 1945 roku majątek został rozparcelowany, a do dworu wprowadzili się pracownicy PGR-u, będącego częścią Stadniny Koni Trzebienice. Aktualnie, potomkowie właścicieli starają się o odzyskanie dworu i przywrócenie mu dawnej świetności.
Sam dwór to czterokondygnacyjny, niemal kwadratowy budynek, zbudowany z kamienia oraz cegieł, pokryty wysokim, czterospadowym dachem. Po wschodniej stronie usytuowana jest bardzo ciekawa, narożna galeria z zejściem do ogrodu. Ponad nią znajduje się taras. Najbardziej reprezentacyjnymi pomieszczeniami dworu są: sień wejściowa z dwubiegowymi, drewnianymi schodami, a także salon. W dworze mieściła się również biblioteka oraz wiele cennych dzieł sztuki. Mieszkańcy dworu korzystali z położonego nieopodal źródła „Jordan”, które ponoć ma lecznicze właściwości.
Karczma w Iwanowicach
Kamienno-ceglany budynek dawnej karczmy, zbudowany w latach 1838-1840. Obecnie mieści się tu Muzeum Regionalne, ze zbiorami liczącymi około 4000 przedmiotów. Część z nich pochodzi z wykopalisk archeologicznych w okolicach Iwanowic. Ekspozycja składa się z następujących działów: archeologicznego, geologicznego, etnograficznego, historycznego i działu pamięci narodowej. Wśród muzealiów na uwagę zasługuje odtworzone wnętrze XIX-wiecznej izby chłopskiej wraz z wyposażeniem. W dziale pamięci narodowej znajdują się kopie portretów i pamiątki po ludziach, którzy odwiedzali Iwanowice. Byli to miedzy innymi: książę Józef Poniatowski, Tadeusz Kościuszko, Józef Piłsudski oraz Marian Langiewicz.
Młyny w Dolinie Dłubni
Wzdłuż rzeki Dłubni, praktycznie w każdej miejscowości znajdowały się młyny wodne. Nie bez kozery dolina ta zwana była Doliną Młynów. Funkcjonowały one głównie na przełomie XIX i XX wieku. Poruszane siłą rzeki urządzenia mieliły zboże, stanowiły podstawę funkcjonowania kuźni, a nawet pomagały w wyrobie papieru. Papiernie istniały m.in. w Młodziejowicach i Wilczkowicach. Do dnia dzisiejszego zachowało się jeszcze kilka drewnianych budynków młynów wodnych, a także ślady młynówek, którymi woda dostarczana była do młynów. Jednak stan tych obiektów nie jest najlepszy. Młyny lub pozostałości po nich można oglądać w: Kończycach, Młodziejowicach, Raciborowicach, Wilczkowicach, Iwanowicach, Sieciechowicach, Wysocicach, Małyszycach oraz Imbramowicach.