Skamieniałe Miasto

Stanowi jedną z największych atrakcji Pogórza, będąc znakiem rozpoznawczym Ciężkowicko – Rożnowskiego Parku Krajobrazowego. Jest miejscem bardzo cennym, wprost magicznym i to nie tylko dla geologów. Znajduje się tu kilkadziesiąt form skałkowych, które powstały dwuetapowo. W paleogenie (około 66 – 23 mln lat temu), w morzu utworzyły się grube warstwy luźnego, piaszczystego materiału, dostarczonego z lądu. Po zdiagenezowaniu osadu (zlepienie i przeobrażenie w skałę zwięzłą) oraz wycofaniu się morza, nastąpił drugi etap tworzenia – proces denudacji i erozji. Rozpoczął się on w pliocenie (około 5 mln lat temu) i z większym lub mniejszym nasileniem trwa do dnia dzisiejszego. Istniejące tu formy skałkowe, liczące od kilku do kilkunastu metrów wysokości występują w postaci baszt, ambon, progów, platform lub grzybów skalnych. Wszystkie budują gruboławicowe, piaskowcowo – zlepieńcowate utwory należące do wydzielenia geologicznego zwanego piaskowcem ciężkowickim. Co ciekawe, jeden z pierwszych, pełnych opisów tego wydzielenia pochodzi właśnie ze „Skamieniałego Miasta”. W skałach występują interesujące struktury sedymentacyjne (np. warstwowanie, uziarnienie frakcjonalne) oraz formy wietrzeniowe

Źródła

Na terenie Parku dość licznie występują naturalne wypływy wód czyli źródła. Szczególna ich koncentracja występuje w okolicach miejscowości Wola Stróska/Stróże oraz Polichty. W pierwszej lokalizacji znajdują się dwa źródła: „Tadeusz” i „Hanna”, w drugiej trzy: „Paweł”, „Geologów” i „Jacek”.

Wymienione źródła dostarczają wodę bardzo zasobną w siarkę (około 15-17 mg/dm³, a nawet 38 mg/dm³ w przypadku źródła „Jacek”), czemu zawdzięcza ona specyficzny zapach. Najczęściej ma ona typ HCO₃-Ca-Na, H₂S. Warstwami wodonośnymi dla wód mineralnych są piaskowce i łupki warstw godulskich oraz istebniańskich dolnych. Źródła „Jacek” i „Paweł” objęte są indywidualną ochroną w postaci pomników przyrody nieożywionej.

Uroczysko Polichty

To wyjątkowo atrakcyjne pod względem przyrodniczym miejsce na terenie Ciężkowicko – Rożnowskiego Parku Krajobrazowego. Położone jest ono w dolince, w niewielkiej miejscowości Polichty, na południowy zachód od Gromnika Ze względu na ogromne bogactwo i różnorodność gatunkową przyrody ożywionej, jego część została objęta dodatkowo ochroną w formie użytku ekologicznego Polichty. Na jego terenie znajduje się też Ośrodek Edukacji Ekologicznej Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego, a przez najciekawsze fragmenty wytyczona jest ścieżka przyrodnicza „Polichty – Sucha Góra”.

Wysokie walory przyrodnicze wynikają z dużej różnorodności siedlisk oraz dużego bogactwa flory i fauny. Na tym stosunkowo niewielkim obszarze obserwować można trzy podstawowe typy ekosystemów: leśny, łąkowy i wodny oraz strefy ekotonowe (przejściowe między poszczególnymi ekosystemami). Pełna zapachów łąka, najpiękniejsza jest w lecie, gdy kwitnie na niej wiele gatunków roślin. Występuje tu szereg gatunków traw, a także: dziurawiec zwyczajny, ostrożeń łąkowy, krwawnik pospolity, komonica zwyczajna czy koniczyna łąkowa. Rosną tu także gatunki rzadkie i chronione, m.in. storczyki (podkolan biały, kukułka szerokolistna), pierwiosnki: lekarski i wyniosły oraz krzew – kłokoczka południowa.

Pośród roślinności łąkowej obserwować można liczne gatunki zwierząt. Barwne i wonne kwiaty zwabiają liczne owady, z których na szczególną uwagę zasługują pożyteczne i objęte ochroną gatunkową trzmiele. Częstymi bywalcami są tu także motyle (m.in. mieniak strużnik, paź królowej, paź żeglarz, przestrojnik trawnik), osy, pasikoniki i świerszcze. Na powierzchni gleby zobaczyć można biegające pod osłoną roślinności chrząszcze z rodziny biegaczowatych, a w miejscach nasłonecznionych wygrzewające się jaszczurki: zwinkę i żyworodną.

Łąka jest też miejscem żerowania drobnych gryzoni i ssaków owadożernych. Ekosystem leśny uroczyska Polichty tworzy kilka zbiorowisk leśnych różniących się składem gatunkowym drzewostanu i runa. Dolinę przepływającego przez Polichty potoku porasta łęg, którego głównym składnikiem drzewostanu jest lubiąca tereny podmokłe olcha czarna i jesion wyniosły. W runie dominuje lepiężnik biały i liczne gatunki paproci, w tym narecznica samcza i wietlica samicza. Rośnie tu również zawilec gajowy, miodunka ćma, kopytnik pospolity oraz skrzyp olbrzymi.

W niektórych częściach lasu występują wyżynne jodłowe bory mieszane, w których dominującym gatunkiem drzewostanu jest jodła pospolita. Charakterystyczne jest dla niej liczne występowanie na pniach drzew i próchniejących pniakach porostów. W  warstwie runa uwagę zwraca podrzeń żebrowiec – paproć wytwarzająca dwa typy liści (zarodnionośne i płonne). Rosną tu ponadto liczne mchy: płonnik pospolity, mech torfowiec czy bielistka sina oraz rzadkie i chronione widłaki: goździsty i jałowcowaty.

Kolejnym, typowym zbiorowiskiem leśnym występującym na omawianym terenie są buczyny, gdzie oprócz buka występują także jodła, świerk a czasami także jawor. Wiosenną porą bardzo charakterystyczne jest tu występowanie dużych ilości kwitnącego żywca gruczołowatego oraz zawilca gajowego i gajowca żółtego. W tutejszych lasach występuje niezwykłe bogactwo grzybów, w tym wielu gatunków jadalnych, głównie borowików i podgrzybków. W lesie łęgowym, duża wilgotność sprzyja występowaniu zwierząt wrażliwych na wysychanie, dlatego też nierzadko spotkać tu można przedstawicieli płazów: żabę trawną, ropuchę szarą, kumaka górskiego, a także gadów – zaskrońca zwyczajnego. Liczne są tu ślimaki, głównie bezmuszlowe śliniki i pomrowy, ale także ślimak winniczek i ślimak zaroślowy. Las to także dom i schronienie wielu ptaków i ssaków. Najczęściej występującymi przedstawicielami ssaków są sarny i dziki. Przemierzając szlaki możemy usłyszeć i zaobserwować np.: sójkę, dzięcioła dużego, mysikrólika, pełzacza leśnego, myszołowa, pustułkę, a nawet puszczyka.

Ekosystem wodny tworzy znajdujący się na terenie uroczyska Polichty zbiornik wodny oraz przepływający przez niego potok. Obecność stawu skutkuje znacznym zwiększeniem bioróżnorodności tego terenu. Stwarza doskonałe warunki do rozwoju różnych gatunków roślin wodnych, nie tylko tych pospolitych jak rdestnica pływająca i kędzierzawa, inwazyjna moczarka kanadyjska czy osoka aloesowata, ale również bardzo rzadkich i cennych jak grążel żółty, grzybienie białe, grzybieńczyk wodny czy bobrek trójlistkowy. Staw jest miejscem bytowania i rozrodu licznych gatunków zwierząt, w tym chronionych płazów takich jak żaba trawna, wodna i jeziorkowa, ropucha szara, traszka zwyczajna i grzebieniasta. Bytuje tu i rozmnaża się również zaskroniec zwyczajny.

Wśród licznych bezkręgowców uwagę zwracają ślimaki (błotniarka stawowa i zatoczek rogowy), drapieżny chrząszcz – pływak żółtobrzeżek, wodne pluskwiaki różnoskrzydłe (pluskolce i żyrytwy), a także ślizgające się po powierzchni wody nartniki. Nad powierzchnią wody królują ważki m.in. żagnica, ważka płaskobrzucha, szablak krwisty, łątka dzieweczka i pałątka pospolita.

Ciężkowice

Ciężkowice to miasto położone nad rzeką Białą, znajdujące się na Szlaku Średniowiecznych Miasteczek Małopolski. Jego historia sięga bardzo odległych czasów. Według legendy ich założycielem był Cieszko, stryj Mieszka I. Pierwsze wzmianki o istnieniu osady pochodzą z 1125 roku, natomiast zgoda na lokację miasta została wydana przez Kazimierza Wielkiego w 1348 roku. Doliną Białej przebiegało niegdyś wiele szlaków handlowych, prowadzących z Czech i Węgier do Krakowa, dzięki czemu miasto prężnie się rozwijało. Ciężkowice posiadały między innymi prawo do organizowania cotygodniowych targów. W XX wieku, na 64 lata, miasto straciło prawa miejskie, odzyskując je w 1998 roku.

Rynek i ratusz w Ciężkowicach

Wokół ciężkowickiego rynku znajdują się drewniane i murowane domy pochodzące z przełomu XVIII i XIX wieku. Są to bardzo ciekawe, parterowe budynki, z głębokimi podcieniami, podpartymi ozdobnymi, drewnianymi słupami. Pośrodku rynku stoi parterowy, murowany ratusz, z niewielkim dziedzińcem. Pochodzi on również z przełomu XVIII i XIX wieku.

Muzeum Przyrodnicze im. Krystyny i Włodzimierza Tomków w Ciężkowicach

Kościół w Ciężkowicach

Murowana, neogotycka świątynia pw. św. Andrzeja Apostoła, powstała w latach 1901-02. Jej projektantem był Jan Sas-Zubrzycki. Została wybudowana na miejscu dużo starszego, drewnianego kościoła z XIV wieku. Jest to budowla trójnawowa, z wysoką wieżą. Wnętrze posiada XX-wieczne polichromie, natomiast w neogotyckim ołtarzu znajduje się XVII-wieczny, słynący łaskami obraz Chrystusa Miłosiernego („Ecce Homo”). Ten malowany na drewnie obraz został prawdopodobnie przekazany do Polski przez samego papieża Urbana VIII.

Park Zdrojowy im. Zbigniewa Jurkiewicza w Ciężkowicach

Kościół w Jastrzębi

Pierwsze wzmianki o świątyni podają rok 1529 jako czas jej powstania. Był on kilkukrotnie przebudowywany, między innymi na początku XVII wieku oraz w latach 1965-66. Jest to budowla drewniana, późnogotycka. We wnętrzu na uwagę zasługuje późnobarokowy ołtarz główny z połowy XVIII wieku oraz krucyfiks z XVI wieku, umieszczony na belce tęczy. Na ścianach znajduje się polichromia ornamentalno – figuralna autorstwa Włodzimierza Kunza z 1969 roku oraz fragmenty poprzedniej polichromii z 1899 roku. Na wieży znajduje się dzwon z przełomu XV i XVI wieku.

Dwór w Kąśnej Dolnej

Murowany, parterowy dwór powstały w roku 1833. W 1897 roku kupił go Ignacy Jan Paderewski, lecz pomimo przebudowy, nigdy nie zamieszkał w nim na stałe. Jest to architektoniczny przykład eklektyzmu. Posiada ciekawy, otwarty ganek z czterema kolumnami, zwieńczony attyką. Dworek usytuowany jest na wzgórzu i otoczony parkiem z przełomu XVIII i XIX wieku. Znajduje się tu staw, wokół którego rosną dęby, wiązy i lipy. Część z nich objęta jest ochroną w postaci pomników przyrody.

Cmentarze z I wojny światowej

W czasie I wojny światowej na wzgórzach będących dziś częścią Parku nie raz dochodziło do walk. Szczególnie w latach 1914 – 1915, kiedy przebiegał tędy front austro-węgiersko-rosyjski. Poległo tu wielu żołnierzy, których chowano w zbiorowych mogiłach niedaleko miejsca ich śmierci. Na całym terenie Parku znajduje się kilkanaście tego typu cmentarzy. Są one zlokalizowane między innymi w rejonie Paleśnicy, Ostruszy, Gromnika, Brzozowej, Zborowic, Turska oraz Rzepiennika Strzyżewskiego.